Vandaag, 29 april 2023 is het 200 jaar geleden dat in Amersfoort Johan Albert van Eyken wordt geboren als zoon van de organist van de Grote- of Sint Joriskerk. Hij gaat in Duitsland orgel studeren aan het conservatorium van Leipzig. Hij leert in Duitsland de beroemde componist en organist Felix Mendelssohn Bartholdy (1809-1847) kennen. In 1848 keert Van Eyken terug naar Nederland.
Daar wordt op dat moment een organist gezocht voor de Remonstrantse Kerk aan de Keizersgracht 102 in Amsterdam.
Dit is de kerk waar Pieter Flaes sinds 6 jaar lid van is. Hij is per 1 januari 1842 met Georg Diedrich Brünjes een orgel- en pianobouwbedrijf begonnen. Zijn oom is predikant van deze remonstrantse kerk, en in 1843 is Flaes getrouwd met zijn nichtje, de domineesdochter. Per 1844 heeft de firma Flaes & Brünjes het orgel van de Remonstrantse Kerk in onderhoud gekregen. Het vroeg 18e-eeuwse Weidtmann/Müller-orgel is in die tijd bespeeld door George Lodewijk Huisker. Nadat die in 1848 overlijdt, komt er een vacature. Er zijn wel 35 sollicitanten, waaronder Johan Albert van Eyken. Laatstgenoemde wordt benoemd. Hij betrekt een woning aan de Keizersgracht 520.
Gedurende 5 jaar zal Van Eyken het orgel bespelen. In die tijd zal Pieter Flaes hem vaak hebben horen spelen, en ook hebben gesproken over de slechte staat waarin het orgel verkeert, ondanks herstellingen door Flaes & Brünjes in 1844.
Samen met Johannes G. Bastiaans (1812-1875), organist van de Zuiderkerk, probeert Van Eyken in Amsterdam een Bachvereniging op te richten. Die moet al weer vlug worden opgeheven.
In Flaes' tijd werkt Van Eyken aan een koraalboek met voorspelen bij de 150 psalmen. Het wordt in 1853 uitgegeven. Wellicht zijn de nodige composities ontstaan achter de speeltafel in de Remonstrantse Kerk.
Ik zag een opmerkelijke notitie bij psalm 83, toen ik het koraalboek van Van Eyken bij Museum Martena in Franeker aantrof. Het koraalboek stond overigens opengeslagen op een harmonium en museumbezoekers werden van harte uitgenodigd te spelen.
Datzelfde jaar krijgt Van Eyken een benoeming als organist van de Zuiderkerk in Rotterdam. In de Maasstad richt hij een conservatorium op. Een jaar later vertrekt hij naar Duitsland. Hij wordt een beroemd organist.
In de Remonstrantse Kerk van Amsterdam volgt tijdelijk zijn broer Gerrit Jan van Eyken jr. (1832-1879) hem op, tot in 1854 de 25-jarige Simon Reinier de Vries (1828-1916) organist van de Remonstrantse Kerk van Amsterdam wordt. Die heeft overigens in 1848 ook al gesolliciteerd. De Vries zal 46 jaar lang het orgel bespelen. In zijn tijd, in 1862, bouwt de firma Flaes & Brünjes een nieuw orgel in de historische kas van Weidtmann/Müller. Het wordt met 23 stemmen hun grootste opus. Organist De Vries is erg lovend over het orgel, desondanks is het begin 20e eeuw door de firma Adema grotendeels vernieuwd.
In 1862 heeft de firma Flaes & Brünjes het binnenwerk van het orgel vernieuwd. De huidige klavieren en bakstukken dateren uit die tijd. In 1909 volgde een vernieuwing door P.J. Adema. De registertrekkers zijn van laatstgenoemde.
Tijdens de lezing over het leven en werk van de orgelbouwers Flaes en Brünjes, die op 12 mei a.s. in de Oostzijderkerk te Zaandam plaatsvindt (https://www.oostzijderkerkzaandam.nl/activiteiten/), speel ik 2 composities van Van Eyken: de koraalbewerking "Nun ruhen alle Wälder" en een variatie en koraal op het oud-Nederlandse volkslied "Wien Neêrlands bloed". Van harte welkom!
